पेट्रोल पंपावर गाडीत पेट्रोल किंवा डिझेल भरण्यासाठी तुम्ही गेल्यानंतर पंप चालकाकडून तुम्हाला काही सुविधा पुरवणं किंवा त्या उपलब्ध करुन देणं अनिवार्य आहे. एखाद्या पेट्रोल पंपावर जर या सुविधा उपलब्ध नसतील तर तुम्ही त्याची तक्रार करू शकता, आणि ते जर नसेल तर त्या पेट्रोलपंपाच लायसन्स देखील रद्द होऊ शकत. अशा नेमक्या कोणत्या सुविधा आहेत की ज्या पेट्रोल, डिझेल घेणाऱ्या ग्राहकाला मिळायला हव्यात जाणून घेऊयात.

पेट्रोल पंप वरील सुविधा आणि ग्राहकांचे अधिकार:

एचपीसीएल, आयओसीएल आणि बीपीसीएल सारख्या कंपन्यांशी संबंधित असलेल्या जवळपास 43,000 अधिक पेट्रोल पंप आहेत जिथे दररोज कोट्यावधी लिटर इंधन ग्राहकांना दिले जाते आणि निर्विवादपणे आपल्यापैकी प्रत्येकजण येथे काही फसव्या पद्धती किंवा इतर गैरसोयीचा सामना करत असतो. मार्केटिंग डिसिप्लिन गाइड लाइन्सनुसार काही नियम आखून देण्यात आले आहेत. याअंतर्गत नेमक्या कोणत्या सुविधा मिळतात हे जाणून घेऊयात.

१) मोफत हवा चेक करणे व भरणे सुविधा:

पेट्रोल पंपावर वाहनात पेट्रोल भरल्यानंतर प्रत्येक पेट्रोल पंपावर गाडीमध्ये हवा भरण्यासाठी इलेक्ट्रॉनिक हवा भरण्याची मशीन आणि त्यासाठी एक कर्मचारी नियुक्त करणे अनिवार्य आहे. वाहनाच्या टायरमधील हवा भरण्यासाठी एक मशीन पेट्रोल पंपाच्या बाहेर येणाऱ्या मार्गावर एका कोपऱ्यात असतं हे तुम्ही पाहिलं असेल.

याठिकाणी तुम्ही तुमच्या वाहनाच्या टायरमध्ये मोफत हवा भरू शकता. पेट्रोल पंप चालकानं वाहनचालकांसाठी ही सुविधा मोफत उपलब्ध करुन देण्याचा नियम आहे. त्यासाठी ग्राहकांकडून कोणतंही शुल्क आकारलं जाऊ शकत नाही.

२) मोफत पिण्याच्या पाण्याची सुविधा:

पेट्रोल पंपावर वाहनात पेट्रोल भरण्यासाठी आलेले ग्राहक पिण्याच्या पाण्याची मागणी करू शकतात आणि ते उपलब्ध करुन देणं पंप मालकाचं कर्तव्य आहे. यासाठी पेट्रोल पंप मालक आरओ किंवा वॉटर प्युरिफायर लावतात. काही ठिकाणी फ्रिजची देखील व्यवस्था असते. पिण्याचं पाणी मोफत उपलब्ध करुन देणं पंप मालकाची जबाबदारी आहे. पेट्रोल पंपावर स्वच्छ पिण्याच्या पाण्याची सुविधा असणे किंवा ती व्यवस्था करुन देणं पेट्रोल पंप मालकासाठी अनिवार्य आहे, जर तुम्हाला कुठल्याही पेट्रोलपंपावर पिण्याच्या पाण्याची सुविधा मिळाली नाही तर त्याची देखील तुम्ही तक्रार करू शकता.

३) मोफत प्रथमोपचार कीट बॉक्स सुविधा – (First Aid Box):

प्रत्येक पेट्रोल पंपावर फर्स्ट एड बॉक्स म्हणजेच प्राथमिक उपचार कीट उपलब्ध असणं बंधनकारक आहे. यात प्राथमिक उपचारासाठीची काही औषधं, उपकरणं यांचा समावेश असतो. प्रत्येक पेट्रोल पंप मालकाला ही सुविधा मोफत देणं अनिवार्य आहे. अचानक कोणताही अपघात घडल्यास जखमींना रुग्णालयात दाखल करण्यापूर्वी या औषधांचा उपयोग होऊ शकतो. पेट्रोलपंपावर प्रथमोपचार पेटी न दिल्यास संबंधित पेट्रोलपंपाकडे तुम्ही लेखी तक्रार करू शकता.

४) मोफत शौचालय सुविधा:

प्रत्येक पेट्रोल पंपावर शौचालयाची सुविधा असणे अनिवार्य आहे. ही सुविधा ग्राहकांसाठी मोफत असावी यासाठी कोणतंही शुल्क आकारलं जाऊ शकत नाही. पंप मालकानं याची काळजी घेणं बंधनकारक आहे. यासोबत पेट्रोल पंपावरील शौचालयं स्वच्छ आणि सुयोग्य असावीत. यात कोणत्याही प्रकारची अडचण ग्राहकांना येत असेल तर त्यांना तक्रार करण्याचा अधिकार आहे.

५) मोफत फोन कॉल सुविधा:

जर आपल्याला आपल्या मोबाईलच्या नेटवर्क समस्येमुळे आपत्कालिन परिस्थितीत, कुणाला फोन करायचा असेल तर पेट्रोल पंपावर टेलिफोनची व्यवस्था असणं पेट्रोल पंप मालकांना बंधनकारक आहे. पेट्रोल पंप सुरू करण्यासोबतच पंप मालकाला एक फोन क्रमांक देखील रजिस्टर करावा लागतो. जेणेकरून पेट्रोल भरण्यासाठी येणारे ग्राहक त्याचा वापर करू शकतील.

६) आग विझवण्यासाठी लागणारी उपकरणं – 

आवश्यकतेनुसार आग विझवण्यासाठी लागणारी सुरक्षा उपकरणे जसे की अग्निशामक यंत्र आणि वाळूच्या बादल्या इ. प्रत्येक पेट्रोल पंपावर सुरक्षेच्या दृष्टीकोनातून गोष्टी उपलब्ध असणं अनिवार्य आहे.

७) पेट्रोल आणि डिझेलची गुणवत्ता तपासण्याचा अधिकार:

पेट्रोल पंपवर पेट्रोल आणि डिझेलची गुणवत्ता तपासण्याचा आपल्याला सर्व अधिकार आहे. आपण देय असलेल्या पैशासाठी आपल्याला इंधनाची योग्य गुणवत्ता मिळत आहे की नाही हे जाणून घेण्याचे आपण पात्र आहात. जर आपल्याला पेट्रोल पंपांवर गुणवत्ता तपासण्याची परवानगी नसेल तर आपण त्यांच्या रजिस्टरमध्ये तक्रार नोंदवू शकता किंवा पीजी पोर्टलवर तक्रार नोंदवू शकता.

८) पेट्रोल व डिझेलचे प्रमाण तपासण्याचे अधिकार:

नियमांनुसार, प्रत्येक पेट्रोल पंपात पेट्रोल किंवा डिझेलचे प्रमाण तपासण्यासाठी 5 लिटर मापक जग ठेवणे आवश्यक आहे. हे वजन व मापन विभागाने प्रमाणित करावा लागतो आणि दरवर्षी तपासणी केंद्रामार्फत तपासणी केली जाईल. 25 ML चा फरक स्वीकार्य आहे. जर आपणास जास्त फरक आढळला तर आपण पेट्रोल पंपाविरूद्ध तक्रार दाखल करू शकता.

९) पेट्रोल, डिझेल आणि इतर इंधनांची घनता तपासण्याचा अधिकार :

आपल्यास इंधनाची घनता तपासण्याचा अधिकार आहे. प्रत्येक पेट्रोल पंपावर घनता तपासण्यासाठी 500 एमएल सिलिंडर असेल जो नोजलच्या सहाय्याने सुमारे उंचीवर भरला जातो. या बीकरमध्ये एएसटीएम नावाचे एक साधन बुडविले गेले आहे, जे उत्पादनाचे तपमान आणि घनतेचे वाचन करते. या वाचनाची नोंद रजिस्टरमध्ये नमूद केलेल्याशी केली पाहिजे. हे नोंदणी संदर्भ म्हणून कार्य करते आणि सर्व पेट्रोल पंपांवर उपलब्ध असेल. इन्स्ट्रुमेंट आणि रजिस्टरवर दाखवलेली वाचन सारखीच असावी.

१०) फिल्टर पेपर चाचणी आयोजित करण्याचा अधिकार:

जर आपल्याला असे वाटत असेल की पेट्रोलची गुणवत्ता चांगली नाही तर आपल्याकडे फिल्टर पेपर चाचणी घेण्याचा सर्व हक्क आहे. या चाचणीमध्ये आपल्याला पेट्रोलचे काही थेंब फिल्टर पेपरवर ठेवण्याची आवश्यकता आहे. जर कोणताही डाग न सोडता पेट्रोल बाष्पीभवन झाले तर ते शुद्ध आहे. जर कागदावर काही डाग दिसले तर पेट्रोलमध्ये भेसळ आहे.

११) बिल मागण्याचा अधिकार:

आपण खरेदी केलेल्या इंधनाची बिले विचारण्याचा आपला हक्क आहे. या बिलमध्ये आपण भरलेल्या रकमेची आणि करांची माहिती आहे. जर पेट्रोल पंप अटेंडंट बिल देण्यास अपयशी ठरला तर आपण त्याच्याविरुध्द तक्रार दाखल करू शकता.

१२) डिझेल व पेट्रोल ची किंमत जाणून घेण्याचा अधिकार:

इंधनाच्या (डिझेल व पेट्रोल) किंमती जाणून घेणे हा ग्राहकांचा अधिकार आहे. प्रत्येक पेट्रोल पंपावर मोठ्या अक्षरात इंधनाच्या (डिझेल व पेट्रोल) किंमती लिहलेल्या असणे अनिवार्य आहे, तसे नसल्यास त्यासाठी देखील तुम्ही तक्रार करू शकता.

१३) तक्रार पेटी आणि तक्रार रजिस्टर

प्रत्येक पेट्रोल पंपावर तक्रार पेटी असणे अनिवार्य आहे कारण की जर ग्राहक तिथे असलेल्या सुविधा बद्दल खुश नसेल तर तक्रार करण्यासाठी तक्रार पेटी असणे आवश्यक आहे.

जर आपली तक्रार पेट्रोल पंपावर किंवा कंपनीच्या कर्मचार्‍यांकडून दखल घेतली नाही तर आपण नेहमीच सेंट्रलाइज्ड पब्लिक तक्रार रेडनेस अँड मॉनिटरिंग सिस्टम (सीपीजीआरएएमएस) (http://pgportal.gov.in/) वर जावे.

तसेच प्रशासकीय सुधारणा व लोक तक्रार विभागाची तक्रार निवारण प्रणाली (डीआरपीजी) (http://darpg.gov.in/) पोर्टलवर आपली तक्रार दाखल करू शकता. पेट्रोलियम व नैसर्गिक वायू मंत्रालय (एमओपी व एनजी) सीपीजीआरएएमएस पोर्टलवर सबमिट केलेल्या तक्रारी नोडल अधिकाऱ्यांकडे पाठविल्या जातात.

अधिक माहितीसाठी HPCL, IOCL, BPCL इंधन कंपनीच्या अधिकृत संकेतस्थळावर भेट द्या.

एक नागरिक म्हणून आपली जबाबदारी:

आपण इंधन स्टेशनवर असताना स्वतःची आणि इतरांची सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी सर्व सुरक्षा उपायांचा सराव करण्याची आपली जबाबदारी आहे. पेट्रोलियम उत्पादने अत्यंत ज्वलनशील असतात, थोडीशी निष्काळजीपणा एखाद्या आपत्तीला कारणीभूत ठरू शकते.

• इंधनच्या गळतीमुळे होणारी संभाव्य आग टाळण्यासाठी इंधन वितरण करण्यापूर्वी इंजिन बंद करा.
• पेट्रोल पंप आवारात मॅच स्टिक कधीही धूम्रपान करू नका.
• इंधन घेताना आपल्या मोबाइल फोनवर कधीही कॉल प्राप्त करू नका, फोन बंद करा.
• इंधन गाडीमध्ये भरताना नेहमीच वाहनातून उतरा.
• प्लास्टिक किंवा काचेच्या बाटल्यांमध्ये पेट्रोल किंवा डिझेल नेणे शहाणपणाचे नाही.